Partite diverse sopra:Christ, der du bist der helle Tag
BWV 766 uitgevoerd door Theo Jellema
Stiftskirche St. Georg, Goslar-Grauhof
Achter de muziek
Verhaal
Verhaal
Achtergrondvideo's
Achtergrondvideo's
Credits
Credits
Schoolvoorbeeld
Bach laat zich hier duidelijk beïnvloeden door de variaties van zijn leraar Böhm
Niemand wil natuurlijk zijn vingers branden aan speculaties over de datering van muziek die niet eens in Bachs eigen handschrift is overgeleverd. Maar de variaties die Bach schreef bij het koraal Christ, der du bist der helle Tag lijken, ondanks het ontbreken van onomstotelijk bewijsmateriaal, toch duidelijk te plaatsen. De meeste Bachonderzoekers zijn het er wel over eens dat Bachs variatiewerken voor orgel of uit zijn jonge jaren stammen, of ontstaan zijn aan het einde van zijn carrière. In het geval van deze koraalpartita is de invloed van Böhm goed traceerbaar. Hij schreef vele variatiewerken voor orgel en was Bachs leraar aan de Michaelisschule in Lüneburg. Behalve compositietechnieken die Böhm veel gebruikte, zie je in dit werk ook in de opbouw zijn invloed terug.
Na een eenvoudige zetting van het lied zelf – dat in dit geval een plechtige, gloedvolle melodie heeft – kwamen begin achttiende eeuw in een min of meer vaste volgorde verschillende bewerkingen voorbij. Als eerste variatie volgde een tweestemmige uitwerking, ook wel ouderwets 'bicinium' genaamd. Geëindigd werd met een gigue, een snelle dans waarmee ook de barokke instrumentale suite vaak werd besloten. In de tussenliggende delen klonken meerstemmige bewerkingen van uiteenlopend karakter, hier in de vierde variatie met de melodie in de middenstem.
Na het snelle dansante slotdeel is er in drie van de vijf overgeleverde kopieën van dit werk overigens nog een extra variatie opgenomen, die in deze opname ook wordt gespeeld. De melodie ligt in de onderstem, ‘se piace’, ofwel ‘naar believen’ te verdubbelen in het pedaal, als om te onderstrepen dat het hier om een orgelwerk gaat. Maar het omgekeerde zou ook waar kunnen zijn: dat het werk oorspronkelijk gedacht is voor klavecimbel en bedoeld was om te spelen in de huiselijke kring, waar in die tijd het spelen van variatiewerken populair was. En dat de extra variatie er later aan is toegevoegd voor een uitvoering op orgel – en dus met pedaal.
Koraalpartita’s, BWV 766-770
De koraalpartita is een bijzondere vorm van de koraalbewerking: het koraal (of kerklied) dient als uitgangspunt voor een reeks variaties. De variatiekunst maakte in de zeventiende eeuw een bloeiperiode door, waarbij dan meestal een volksliedje werd voorzien van een in moeilijkheidsgraad en snelheid oplopende reeks variaties. Het genre was niet voorbehouden aan klavierinstrumenten: ook de blinde Nederlandse blokfluitist en beiaardier Jacob van Eyck was er bijvoorbeeld een meester in. De vijf composities van Bach die de naam koraalpartita dragen, zijn niet afkomstig uit één bron en ook niet gedateerd, maar aangenomen wordt dat ze stammen uit zijn tienerjaren, en eventueel later nog zijn gereviseerd.
- BWV
- 766
- Titel
- Partite diverse sopra: Christ, der du bist der helle Tag
- Instrument
- orgel
- Genre
- orgelwerken
- Jaartal
- vóór 1710
- Stad
- Lüneburg?
Achtergrondvideo's
Teksten
Origineel
Vertaling
Credits
-
- Publicatiedatum
- 17 februari 2017
-
- Opnamedatum
- 24 augustus 2015
-
- Locatie
- Stiftskirche St. Georg, Goslar-Grauhof
-
- Organist
- Theo Jellema
-
- Orgel
- Christoph Treutmann, 1731
-
- Regie en montage
- Onno van Ameijde
-
- Muziekopname, montage en mix
- Holger Schlegel
-
- Camera
- Maarten van Rossem, Onno van Ameijde
-
- Interview
- Onno van Ameijde
-
- Productie
- Jessie Verbrugh
Ontdek
Help ons All of Bach te voltooien
Een groot deel moet nog opgenomen worden voordat het gehele oeuvre van Bach online staat. Dit redden we niet zonder financiële steun van donateurs. Help ons de muzikale nalatenschap van Bach te voltooien en steun ons met een gift!