Wo soll ich fliehen hin

Bach heeft veel van zijn composities gekoesterd. Hij zorgde dat ze werden gebundeld of gerecycled en als het even kon werden uitgegeven. Maar er zijn ook stukken die deze behandeling niet ten deel viel. Zo’n werk is de beknopte koraalbewerking Wo soll ich fliehen hin, BWV 694. We danken de overlevering alleen aan Bachs student Kirnberger, die na de dood van zijn leermeester onder meer vierentwintig orgelcomposities verzamelde. Wat het meest opvalt aan deze collectie is het gebrek aan samenhang, of het moet zijn dat alle werken zeer waarschijnlijk stammen uit de periode vóór 1710.

Van dezelfde koraalmelodie maakte Bach later nóg een orgelbewerking, BWV 646, die hij in zijn laatste levensfase met vijf andere liet uitgeven. Vermoedelijk heeft het jeugdwerk op dezelfde melodie Bachs eigen toets der kritiek dus niet kunnen doorstaan. Maar voor de liefhebber is het heel fijn dat het stuk bewaard bleef. Want deze vroege versie laat zien dat Bach het accent later verlegde.

De koraaltekst gaat over de angstige zondaar die naarstig een uitweg zoekt uit de knellende omarming van de duivel, en verlossing en rust vindt in het bloed van Jezus. Boven de onheilszwangere, zich ijselijk traag ontrollende en daardoor onherkenbare koraalmelodie in het pedaal klinkt in de rechterhand een jachtig vluchtmotief. Desondanks verklapt de montere ondertoon in de linkerhand dat de uitkomst bevredigend zal zijn. Ook in het nog kortere BWV 646 is de stemming eenduidig hoopvol. Maar het grote verschil is dat Bach het dreigende onheil uit het pedaal heeft weggefilterd. De boodschap die hij uitdraagt is vreugdevol en bemoedigend. Maar voor de jonge Bach moet hel en verdoemenis nog voortdurend op de loer hebben gelegen. 

Kinbergerschen Sammlung, BWV 690-713

Bach heeft veel van zijn composities gekoesterd. Hij zorgde dat ze werden gebundeld of gerecycled en als het even kon werden uitgegeven. Maar er zijn ook stukken die achter het net visten. Zoals de vierentwintig vroege orgelcomposities die bekend geworden zijn als de Kirnbergerschen Sammlung. We danken de overlevering van deze werken aan Bachs student Johann Kirnberger, die na de dood van zijn leermeester onder meer vierentwintig orgelcomposities verzamelde. Wat het meest opvalt aan deze collectie is het gebrek aan samenhang. De enige overeenkomst is dat alle werken zeer waarschijnlijk stammen uit de periode vóór 1710.