Jesus Christus, unser Heiland

BWV 688 uitgevoerd door Reitze Smits
Grote of Jacobijnerkerk, Leeuwarden

Terug

Achter de muziek

Verhaal

Achtergrondvideo's

Credits

Sprongen en loopjes

Het laatste van de zes catechismuskoralen krijgt een ongewone behandeling

Anders dan bijvoorbeeld Calvijn (en zijn Nederlandse volgelingen) zag Martin Luther een heel duidelijke rol voor muziek in de kerk. “Vertrouw er niet op dat het jonge volk alleen uit de preek leert en onthoudt,” noteert hij in het voorwoord bij zijn Deutsche Messe (1526), waarin hij ook volkszang voorstelt als geheugensteun voor theologische concepten. In diezelfde publicatie koppelt Luther het koraal Jesus Christus, unser Heiland aan het sacrament van de communie. De melodie werd een van de zes catechismusliederen en belandde zo in Clavier-Übung III.

De zetting is simpel van structuur, maar vol symboliek. Sommigen lezen in de ongewoon grote sprongen van het thema twee lijnen, God en de mens die elkaar naderen en weer kwijtraken, anderen interpreteren ze als een kruismotief of zelfs een weergave van de Griekse letters iota-chi, voor Jezus Christus. Zulke symboliek op papier blijft lastig te horen, en het kan best dat Bach simpelweg wilde experimenteren met een perpetuum mobile van sprongen en loopjes, pure muziek. Pas in de laatste maten, als de melodie in het pedaal zwijgt, komt de machine met een finale, dissonante kronkel tot stilstand.

Clavier-Übung
Bach publiceerde in Leipzig tussen 1731 en 1741 vier delen Clavier-Übung, een titel die Johann Kuhnau, zijn voorganger als Thomascantor, al eerder had gebruikt voor soortgelijke bundels met werk voor orgel en klavecimbel. De composities zijn zeer verschillend van aard en hebben, anders dan de titel doet vermoeden, een hoge moeilijkheidsgraad. Alle op dat moment gangbare stijlen, genres en technieken voor klavecimbel en orgel laat Bach de revue passeren, maar dan in de superieure vorm waar alleen hij het patent op had.

Clavier-Übung I (1731) bevat de zes partita's, BWV 825-830, Clavier-Übung II (1735) het Concerto nach italienischem Gusto, BWV 971 en de Ouverture nach französischer Art, BWV 831, en Clavier-Übung IV (1741) de Goldbergvariaties, BWV 988. Clavier-Übung III (1739) is als enige en omvangrijkste deel bestemd voor orgel en bevat voornamelijk koraalbewerkingen, dat wil zeggen orgelpreludes gebaseerd op Lutherse kerkliederen. Van ieder koraal maakte Bach twee versies: een voor groot orgel en een voor een kleiner orgeltype. De meeste koralen verwijzen naar de zes pijlers van de catechismus. Het is onduidelijk of Bach ze ook tijdens de dienst speelde, of dat hij er misschien voor eigen gebruik zijn muzikale ideeën in uitwerkte, zonder zicht op een publieke uitvoering.

BWV: 688
Titel: Jesus Christus, unser Heiland
Instrument: orgel
Genre: orgelwerken
Serie: Clavier-Übung III
Jaartal: 1739
Stad: Leipzig

Achtergrondvideo's

Organist Reitze Smits over de lastige sprongen in BWV 688

“Het is nog niet echt 'Höllenpein' voor de speler, maar hij zweet er behoorlijk bij.”

Teksten

Origineel

Vertaling

Credits

Publicatiedatum

24 April 2015
Opnamedatum

16 September 2014
Locatie

St Jacob's Church, Leeuwarden
Organist

Reitze Smits
Registratie

Mayuko Banno
Orgel

Christian Müller, 1727
Producent

Frank van der Weij
Regisseur

Jan Van den Bossche
Directors of photography

Diderik Evers, Ruben van den Broeke
Muziekopname, -montage en -mix

Holger Schlegel
Videomontage

Dylan Glyn Jones
Kleurcorrectie

Jef Grosfeld
Productie-assistent

Hanna Schreuders
Interview

Onno van Ameijde
Met dank aan

Rob Tigchelaar

Ontdek