Vater unser im Himmelreich

Deze koraalbewerking vraagt om een groot orgel; met twee manualen (klavieren) en pedaal. Door de twee daarop vertolkte melodiestemmen en een baspartij ontstaat in feite de vorm van een triosonate. De originele liedmelodie wordt zo uitbundig verfraaid dat die nauwelijks nog waarneembaar is. Maar vrolijkheid bieden die aan de Franse barokmuziek ontleende tierlantijnen niet. Op een ondergrond van doorgaande basnoten omknellen de twee bovenstemmen elkaar in een zwoegende canonische wurggreep waaruit kan worden opgemaakt dat dit gebed geen sinecure is. In Luthers tekst, bestaande uit negen zesregelige coupletten waarvan het Nederlandse ‘Onze Vader’ slechts ultrakort de hoofdpunten samenvat, wordt flink uitgeweid over de begrippen lijden, schuld, geduld, en gehoorzaamheid. De aaneenschakeling van moeizaam hikkende figuren en chromatische motiefjes zorgde ervoor dat de achttiende-eeuwse gelovige die achterliggende betekenislaag niet uit het oog verloor. Maar dat Bach er tegelijkertijd een razend moeilijke compositie van maakte, met referenties aan de nieuwste buitenlandse snufjes, zal de kenners tegelijkertijd een frivool genoegen hebben bezorgd.   

Clavier-Übung
Bach publiceerde in Leipzig tussen 1731 en 1741 vier delen Clavier-Übung, een titel die Johann Kuhnau, zijn voorganger als Thomascantor, al eerder had gebruikt voor soortgelijke bundels met werk voor orgel en klavecimbel. De composities zijn zeer verschillend van aard en hebben, anders dan de titel doet vermoeden, een hoge moeilijkheidsgraad. Alle op dat moment gangbare stijlen, genres en technieken voor klavecimbel en orgel laat Bach de revue passeren, maar dan in de superieure vorm waar alleen hij het patent op had. Clavier-Übung I (1731) bevat de zes partita's, BWV 825-830, Clavier-Übung II (1735) het Concerto nach italienischem Gusto, BWV 971 en de Ouverture nach französischer Art, BWV 831, en Clavier-Übung IV (1741) de Goldbergvariaties, BWV 988. Clavier-Übung III (1739) is als enige en omvangrijkste deel bestemd voor orgel en bevat voornamelijk koraalbewerkingen, dat wil zeggen orgelpreludes gebaseerd op Lutherse kerkliederen. Van ieder koraal maakte Bach twee versies: een voor groot orgel en een voor een kleiner orgeltype.