Nun komm der Heiden Heiland

BWV 599 uitgevoerd door Dorien Schouten
Bovenkerk, Kampen

Terug

Achter de muziek

Verhaal

Achtergrondvideo's

Credits

Een poëtische start

Bach opent zijn Orgelbüchlein met een verrassend discrete adventshymne

Als blaadjes in de wind wiegen de onderstemmen in een trage val richting de aarde. Dit koraalvoorspel zit vol met wankelende, wenkende motiefjes, alsof elk van de vijf stemmen voortdurend ‘nun komm, nun komm’ wil zeggen. Sowieso stond in de Barok het gepunteerde (springende) ritme in bas en discant vaak symbool voor ‘leven’, wat uiteraard optimaal past bij deze adventshymne. Het ritme lijkt tegelijkertijd op dat van een Franse ouverture – muziek die gespeeld werd bij binnenkomst van de koning – ook heel toepasselijk dus. De dalende lijnen doen ook denken aan Jezus’ komst op aarde, al wordt dat wonder in de tekst van het koraal niet aangeraakt.

Blijft de vraag waarom Bach ervoor koos om juist in het openingsstuk van zijn beroemde Orgelbüchlein de melodie een beetje te verstoppen. Ze lijkt niet meer dan een ijle achtergrondgedachte voor een complex lijnenspel dat het klankbeeld domineert met subtiele dissonanten. De poëtische, gebroken manier waarop de akkoorden uit de verschillende stemmen ontstaan, kan Bach geleend hebben bij de Franse klavierschool, bijvoorbeeld bij Marchand of Couperin. Ook doet het gebroken akkoord in de opening denken aan bijvoorbeeld de toccata’s van Frescobaldi, zoals organiste Dorien Schouten uitlegt in het interview.

Orgelbüchlein, BWV 599-644
Bach begon al in zijn tijd als hoforganist in Weimar (1708-1714) een eerste collectie aan te leggen van koraalbewerkingen en koraalvoorspelen (composities op basis van lutherse kerkliederen). Deze waren bedoeld voor in de kerkdienst, de voorspelen als inleiding voor de gemeentezang. Blijkens de inhoudsopgave in Bachs manuscript had het een bundel met 164 composities moeten worden, maar het werden er uiteindelijk niet meer dan 46 (BWV 599-644). Die ordening, gecombineerd met de geringe lengte van de stukken, wijst erop dat Bach van plan is geweest een complete cyclus van koraalbewerkingen samen te stellen. Later, in zijn tijd in Köthen, voorzag hij de bundel van een titelpagina. Daarop staat: Orgel-Büchlein, Worinne einem anfahenden Organisten Anleitung gegeben wird, auff allerhand Arth einen Choral durchzuführen… (Orgelboekje, waarin een beginnend organist geleerd wordt een koraal op allerlei manieren te bewerken…). De verzameling bestemde hij dus toen pas als leerboek, wellicht om in 1722 te presenteren bij zijn sollicitatie voor de post van Thomascantor in Leipzig, waar hem een belangrijke onderwijstaak te wachten stond. De leerlingen zullen er een kluif aan gehad hebben, want in een notendop bevatten de voorspelen het complete gamma aan barokke klaviertechnieken.

BWV: 599
Titel: Nun komm der Heiden Heiland
Instrument: orgel
Genre: orgelwerken
Serie: Orgelbüchlein
Jaartal: ca. 1708-1717
Stad: Weimar

Achtergrondvideo's

Organiste Dorien Schouten

“Een statig ritme voor een koninklijke binnenkomst.”

Teksten

Origineel

Vertaling

Credits

Publicatiedatum

25 november 2016
Opnamedatum

1 oktober 2015
Locatie

Bovenkerk, Kampen
Organiste

Dorien Schouten
Orgel

Reil-Koororgel
Regie

Jan Van den Bossche, Hanna Schreuders
Camera

Maarten van Rossem, Gijs Besseling
Muziekproductie, montage en mix

Guido Tichelman
Beeldmontage en interview

Gijs Besseling
Productie

Jessie Verbrugh

Ontdek